نيست كه يك فرد، از يك نظر، هم پدر و هم فرزند باشد، يعنى هم پدر احمد وهم فرزند اوباشد، هر چند از دو نظر، قابل جمع مى باشند، مثلاً همان شخص پدر احمد و در عين حال خود، فرزند محمد باشد.

اقسام چهارگانه تضاد

آگاهى از اقسام تضاد، كليد حلّ بسيارى از مغالطه ها و رجز خوانيهاى افراد غير وارد در فلسفه اسلامى است.

1. تضاد كيفى [1]

هرگاه دو كيفيت از كيفيتهاى جسم تحت مفهوم مشتركى قرار گيرند و به وسيله خصوصيتى از هم جدا گردند، و ميان آنها مباينت كاملى وجود داشته باشد، آن دوكيفيت را «متضادين» مى گويند، مانند سياهى و سفيدى، خوشبويى وبدبويى، شيرينى و ترشى و....

شكى نيست كه سفيدى و سياهى تحت مفهوم كلى رنگ قرار دارند، و آثار و خواص آن دو، آنها را از يكديگر جدا مى سازد. يكى رنگها را مى پذيرد و ديگرى رنگها را پس مى دهد. يكى نور چشم را جمع، و ديگرى پخش مى كند. ما فعلاً به اين نكته كارى نداريم كه آيا رنگى به نام سياهى و سفيدى وجود دارد يا اصلاً موجودى به نام «لون» و رنگ وجود نداشته و همه آنها

[1] در فلسفه اسلامى، هر وقت سخن از تضاد به ميان مى آيد مقصود همين نوع از تضاد است. لذا اگر براى تضاد اقسام ديگرى شمرديم، مقصود تضاد اصطلاحى نيست، بلكه مقصود، مطلق دوچيز مخالف است كه نوعى با هم اختلاف و تباين دارند و در پوشش لفظ «تضاد» قرار دارند.