هر ممکن، زوج ترکیبی است. ما این مطلب را در کتب خود توضیح دادهایم.

اما اینکه پرسش شده چه تفاوتی است میان نفس ناطقه و عقول قاهره؟ پاسخ این است که نفس جوهری است که صرفاً قبول کننده معقولات است و در عین حال متصرف در مملکت بدن است، از طرفی از مافوق خود فیض میگیرد و از طرفی در مادون خود (بدن) تصرف میکند، عقل هیولانی و یا عقل بالقوه ملاک آمادگی اوست و عقل بالفعل صورت کمالیهاش میباشد و هنگامی که به نفس، کلمه «عقل» اطلاق میشود مقصود این است که «عاقل» است یعنی دارای نیروی تعقل کننده است [1].

بررسی

عباراتی که در پاسخ این پرسش آمده خیلی مختصر است ولی ما سعی کردیم با اضافه کردن توضیحاتی مقصود را بیان کنیم، در عین حال پاسخ کافی به نظر نمیرسد و به اصل پرسش توجه نشده است. بعید نیست که نسخه ناقص باشد و چیزی از جواب ساقط شده باشد.

ریشه اشکال این است که چگونه میتوان میان ادراک معقولات و عدم بساطت جمع نمود در صورتی که به اعتراف همه حکما ادراک معقولات مساوی با تجرد است و تجرد مساوی با بساطت؟ البته این مطلب صحیح است که بسیط کامل خداست، مجردات هم از نوعی ترکب که ترکب عقلی و تحلیلی نامیده میشود، یعنی ترکب از ماهیت و وجود، مبرا نیستند، ولی سخن در بساطت و ترکب عینی است نه در بساطت و ترکب تحلیلی و عقلی. سخن در ترکب از قوه و فعل است.

حقیقت این است که ریشه این اشکال و اشکالی که در سؤال اول مطرح شده یکی است. طبعا همان طوری که فلسفه بوعلی از پاسخ به آن سؤال ناتوان است از پاسخ به این هم ناتوان است.

پاسخ صحیح این پرسش نیز مبتنی بر دو اصل «حرکت در جوهر» و «اتحاد عاقل و معقول» است که بوعلی به شدت با این دو اصل در کتب خود مخالفت کرده است. بوعلی تنها در کتاب مبدأ و معاد اصل اتحاد عاقل و معقول را تأیید کرده است. کتاب

[1]. رسائل ابن سینا، ج 2/ ص 4.