و گاهى جواب مشتمل بر سبب سبب است مانند «صديقك القديم ...» كه اولا علت احسان را بعنوان حقيق بودن بيان كرد. و ثانيا علت حقيق بودن را بعنوان «صديقك القديم» اين قسم از اوّل بليغ‌تر است و بر مصنف كه بطور مطلق گفته «و ايضا منه ما يأتى باعادة» ايراد است.

و قد يحذف صدر الاستيناف: گاهى ابتداى جمله «مستأنفه» اسم يا فعل حذف ميشود. مانند «يُسَبِّحُ لَهُ فِيها بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ رِجالٌ» بقرائت «يسبّح» بفتح باء. تا فعل مجهول شود. شاهد بر «رجال» است كه در اصل «يسبّحه رجال» بوده و اين جمله استيناف فعلى است. صدر آن «يسبّحه» حذف گرديده و جواب از سئوال مقدّر است و آن سئوال از «يسبّح» فعل مجهول فهميده شده يعنى براى خدا در آسمانها در وقت صبح و عصر تسبيح ميشود. گويا كسى ميگويد:

«من يسبّحه» جواب ميدهد «يسبّحه رجال».

مثالهاى «نعم الرجل زيد» و «نعم رجلا زيد» نيز از اقسام استيناف است كه صدر آن حذف شده با اين فرق كه آيه مثال است براى آنجا كه صدر استيناف فعل و در اينجا اسم است. و در اصل «هو زيد» بوده و جمله جواب از فاعل مبهم است. زيرا هرچند «الرّجل» و «رجلا» فاعل‌اند ولى داراى ابهامند و موجب اين سئوال ميشود كه آن مرد كيست؟ «هو زيد» جواب از سئوال است.

على قول: مثالهائى كه از باب نعم آورده شد استيناف است بنابر آنچه كه تركيب نموديم. دو تركيب ديگر نيز در اين مثال‌ها هست.

اول آنكه «زيد» مبتدا و خبر آن محذوف يعنى «زيد ممدوح» طبق‌