يكون الضرب واقعا فى الحال» منظورمان اينست كه هل با آنچه كه در آن قرينه‌اى باشد كه دلالت بر انكار فعل در زمان حال نمايد جمع نميشود چه در كلام جمله حاليه باشد چنانكه مثال آورديم يا نباشد مانند «أَ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ»* كه ابدا جمله حاليه نيست. و مانند «اتؤذى اباك» و «اتشتم الامير». در اين سه مثال هرچند جمله حاليه باصطلاح نحويّين نيست. ولى قرينه دلالت دارد كه منظور انكار در زمان حال است. بدليل اينكه استفهام در هرسه مثال براى توبيخ است. و توبيخ يا نسبت بزمان حال است يا گذشته.

بعبارت ديگر در مثال «اتضرب زيدا و هو اخوك» قرينه لفظيه دلالت دارد كه فعل در زمان حال واقع است ولى در سه مثال ديگر قرينه حاليه بر اين موضوع دلالت دارد.

و من العجايب: بعضى از افاضل بزرگ مانند علامه شيرازى در شرح مفتاح خيال كرده‌اند علت آنكه هل تضرب زيدا و هو اخوك صحيح نيست اينست كه فعل مضارع را نميتوان مقيد بزمان حال نمود.

و نيز نميتواند كه مضارع عمل در حال نمايد

شارح ميگويد: اين گفتار كذب است بدون شك و شبهه. كذبى است كه باهل فن كه نحويين باشد نسبت داده شده زيرا هيچ «نحوئى» نگفته كه مانند سيجئى زيد راكبا. و سأضرب زيدا و هو بين يدى الامير صحيح نيست. يعنى فعل مضارع حتى با علامت استقبال عمل در حال مى‌كند. و چگونه ميتوان منع نمود با آنكه در كلام خداوند آمده. شارح بدو آيه و يك شعر استدلال نموده. در آندو آيه «داخرين و مهطعين» حال است و در شعر «جالبا» حال است. يعنى زود است‌