درس 35 : تحصيل عرض بلد

اين درس نيز دنباله درس قبل است . دانسته ايم كه آفاق قسم ششم نيز ذات ظل دائر است . و مطالب بسيارى در اقسام ياد شده در پيش است كه پس از اين گفته خواهد آمد , و اكنون تا بدين حد در ضابطه تحصيل عرض بلد كفايت است .

7 اگر عرض بلد ربع دور بود , آن در همه روى زمين جز دو نقطه معينه شخصيه بيش نتواند بود كه يكى قطب شمالى بود , و ديگر قطب جنوبى . و هر يك از اين دو نقطه را عرض تسعين گويند . و در اين هر دو موضع , لامحاله يك قطب معدل النهار بر سمت راس بود , و يكى ديگر بر سمت قدم , پس قطب ظاهر آن بر غايت ارتفاع بود كه نود درجه است , و قطب خفى آن بر غايت انحطاط كه نيز نود درجه است . و چون عرض ربع دور است پس دائره معدل النهار بر دائره افق منطبق شود , لاجرم دور فلك به حركت اولى در آنجا رحوى باشد يعنى مانند سنگ آسياب گردد , و به نحو توسع در تعبير دوره معدل النهار هم , اعظم مدارات ابدى الظهور گردد و هم اعظم مدارات ابدى الخفاء , هر چند تسميه دوم خالى از دغدغه و مسامحه نيست . يعنى چون شمس به هر يك از دو نقطه اعتدال بود يكدوره تمام بر دائره افق دور زند و ظل شاخص دائر بود و پس از آن اگر در جهت قطب ظاهر بود , در مدت بودن شمس در نصف دائره شمسيه كه دائره منطقة البروج است و آن معادل شش ماه شمسى است بر روى افق بر مدارات يوميه موازى افق دور زند , و غايت ارتفاع شمس بمقدار ميل كلى بود و در تمام اين مدت ظل دائر