درس 40 : طول بلد و مبدأ طول

مطالبى كه در معرفت عرض بلد و جز آن بعرض رسانده ايم اصول و امهاتى اند كه بايد آنها را اساس در تعليم و تعلم علم شريف هيئت دانست , و عيون مسائلى اند كه اتفاقى همه دانشمندان فن از قديم و حديث اند , چنانكه بقدر قطميرى در آنها اختلاف ندارند , و با مسائل رياضى مبتنى بر مثلثات كروى در پيرامون آنها كه در پيش است شيرين تر و دلنشين تر مى گردند , و برخى از سؤالات از ناحيه كرويت تام ارض و عدم آن در بعد عنوان مى شود , حال در تعريف و تحصيل طول بلد گوييم :

تعيين هر نقطه روى كره زمين اعم از بر و بحر را بايد از دو قوس تحصيل كرد . مثلا آن نقطه را در نظر بگيريد مكه مكرمه , و ما كه اكنون در مدينه فاضله قم هستيم , هر گاه بخواهيم بسمت آن نقطه مفروضه كه مكه مكرمه است قرار بگيريم , بايد از طريق معرفت طول و عرض دو شهر ياد شده سمت مذكور را بدست آوريم , چنانكه بزودى دانسته مى شود . و به عبارت كوتاه بسيار بلند شيخ رئيس در دانشنامه علائيه ( : به هر نادانسته اى راهى است كه به وى دانسته شود) . از دانستن طول و عرض , دو قوس ياد شده تحصيل گردد , و از آن دو , تعيين نقطه مفروض , خواه در استخراج آن از اعمال رياضى با مثلثات كروى , و خواه در استعلام از اطلسها و نقشه ها و كرات مصنوعه ارضى به تفصيل و بيانى كه در پيش است .

كوتاهى سخن : در تعيين نقطه مفروض سماوى اعم از كوكب و غير آن , دو