درس 20 : خط استواء ( دائره استواء , دائره استواء ارضى )

دائره عظيمه اى كه بر كره ارض در سطح معدل النهار حادث شود يعنى از آن مايل نبود آن را خط استواء گويند .

و به عبارت ديگر : چون در اين فن مركز زمين مركز كره عالم جسمانى است پس هر گاه فرض شود كه سطح دائره معدل النهار قاطع كره عالم جسمانى گردد , بر سطح محيط زمين دائره عظيمه اى احداث كند كه آنرا خط استواء گويند .

خط استواء را دائره استواء و دائره استواى ارضى نيز گويند , در ازاى معدل النهار كه آن را دائره استواى سماوى گويند . و لكن اشهر اسماى او در قديم و حديث همان خط استواء است .

تذكره در درس پنجم گذشت كه شمس هميشه در سطح دائره منطقه البروج است و از آن خارج نمى شود , و در درس دوازدهم دانسته شد كه به همين سبب هيچگاه شمس را عرض نبود . غرض ما از اين تذكره اين است كه خط استواء با عظيمه معدل النهار , مانند مدار شمس با عظيمه منطقة البروج است , از اين حيث كه آن دو در يك سطح اند , و اين دو در يك سطح .

از بيان فوق دانسته مى شود كه غايت بعد شمس از خط استواء بقدر ميل كلى خواهد بود . پس اگر شمس در اول سرطان بوده باشد به قدر ميل كلى به سمت شمال معدل از خط استواء دور بود , و اگر در اول جدى بوده باشد به همان مقدار به سمت جنوب معدل .

و ان شئت قلت كه شمس در رأس السرطان و يا رأس الجدى به قدر ميل كلى