نهفته است؟ آيا آنجا عقلى كلّى نهفته است كه به گونه‌هاى متفاوت تجلّى مى‌يابد؟

يا تحوّل، خود يك سنّت است؟ و يا يك هدف كلّى انسانى در ميان است كه بشر به سوى آن مى‌پويد [1]؟

به نظر مى‌رسد، نزد انسان، بلند پروازى بزرگى وجود دارد كه هنوز به آن دست نيافته است، و اين همان چيزى است كه او را به سوى درك حقايق به گونه‌اى بهتر فرا مى‌خواند، ليكن راه رسيدن بدان را گم كرده است و در كژ راهه ديدگاههاى جنبى گرفتار شده است.

- 3- تقسيم مكاتب اخلاقى‌

به نظر برخى، مكاتب بزرگ اخلاقى بر يكى از اين سه ديدگاه استوار هستند:

اوّل- در هستى نظامى والاتر در كار است (ديدگاه فوق مادى).

دوم- نظامى در هستى نيست (ناتوراليسم يا طبيعت گرايى).

سوم- نظامى در كار است كه هنوز كمال نيافته است (عملى، كنش‌باورى «Activism» [2].

اينك نگاه اسلام و دين- بطور كلّى- دراين تقسيم‌بندى، چگونه است؟

به نظر مى‌رسد اين نگاه در نقاط زير تجلّى مى‌يابد:

اوّل- وجود سامانه‌اى فراگير در ميان آفريده‌ها (سنّتهاى الهى) با تأكيد بر دو بينش مهم:

دوم- آن نظامى است كه خداوند بر آن چيرگى داشته و آن را مى‌گرداند.

سوم- اين نظام مى‌تواند در پرتو دعاى آدميان و يا بدايى كه از سوى خداوند حاصل مى‌شود تجدد، تكامل و يا تغيير يابد.

[1] - المذاهب الأخلاقيّة الكبرى‌، ص 14.

[2] - همان، ص 17.