4- مكتب رواقيان، به واسطه اين ارزشها به برادرى انسانها اهتمام يافت و بعداً بر آن شدند كه انديشه‌اى را كه شيوه آنها به صورت ضمنى در بردارنده آن بود تكامل بخشند، و آن انديشه اين است كه همه آدميان (حتّى بيگانگان و بردگان) باهم برادرند، زيرا همه آنها زاييده يك دم الهى هستند.

رهاورد اين انديشه هموار كردن راه بود براى اخلاقى- اجتماعى كه از ديدگاهى «اومانيستى» الهام مى‌گرفت كه هم فراگير و هم محبّت انسانها را در خود داشت و اين با عزلت گزينى متكبّرانه‌اى كه با نگاه از زاويه ديگرى به لحاظ نظرى از اين آيين نتيجه گرفته مى‌شود اختلاف كامل دارد.

5- آنها بر بُعد دينى نيز (كه مى‌تواند همه عبادات را در برگيرد و نماز را روا مى‌شمرد كه از فروتنى معتبر و مطمئن نسبت به «كنش باورى حاكم» حكايت دارد) اصرار مى‌ورزند و اين همان بُعدى است كه انديشه عقل كلّى آن را در بردارد.

6- آنها بالاخره (چنانكه مفهوم رساله اپيكتتوس معروف به «Sustine Et Abstine» است) به مفهوم اخلاقى استقلال ذاتى اشاره مى‌كنند (فضيلت و سعادت متوقّف نمى‌شود، مگر بر پايه نظرى كه از اشياء برداشت مى‌كنيم و اين نظر تنها كار اراده ماست).

7- آنها به بيهودگى منابع پوچى (همچون ثروت) اشاره دارند كه شخص حكيم آن را جز به منزله «اثاثيّه يك مسافرخانه» به كار نمى‌گيرد. [1]

نقد مكتب رواقيان‌

به رغم بهره‌هاى مثبت اين مكتب در زمينه‌هاى ژرف‌انديشى اخلاقى (تأمّل اخلاقى) و تأثير دو هزار ساله آن دراين ژرف انديشى، بازهم دربردارنده نقاط ضعف بسيارى در شيوه و نتايجى است كه اينك به بيان آنها مى‌پردازيم:

اوّل- درهم آميختگى شگفت ميان مقام والاى الوهيّت و جايگاه عبوديت.

[1] - المذاهب الأخلاقيّة الكبرى‌، ص 45.