باب اول اندر ذكر نامهاى آلات جرّ ثقيل‌

آلتهايى كه بدان چيزهاى گران معلوم‌ [1] را بقوّتهاى اندك معلوم بر شايد گرفتن، و چيزهاى صلب را بشكافتن‌ [2] و از يكديگر جدا كردن، و عصر [3] چيزها نمودن و مانند آن، پنج است بدين اسامى:

1- محور 2- مخل‌ [4]

[1] نامعلوم: ص.- ظاهرا تحريفست، چه در فنّ جرّ اثقال از نسبت ما بين ثقل معلوم بقوّت معلوم گفتگو مى‌شود و چند موضع هم در خود كتاب تكرار شده است كه بواسطه آلات جرّ ثقيل مى‌خواهند ثقل معلوم را بقوّت معلوم بر گيرند و بردارند- پس عبارت (نامعلوم) كه در (ص) فقط در همين موضع نوشته ظاهرا تصرّف كاتب نامعلوم است.

[2] شكافتن: خ.

صلب بضم صاد بى‌نقطه و سكون لام بمعنى سخت و محكم است مقابل (رخو) بمعنى سست.

[3] عصر: بفتح عين بى‌نقطه و سكون صاد بى‌نقطه بمعنى فشار و فشردن و فشارش است. معصر بكسر ميم از همين مادّه ماخوذ است.

ضغط بضاد و غين معجمه نيز در مصطلحات فن مرادف عصر بكار ميرود.

[4] اين اصطلاح كه مرادف عتله عربى و بيرم و بارم (ديلم) فارسى بكار ميرود در نسخ موجود كتاب همه جا بحاء بى‌نقطه نوشته و ظاهرا تصحيف (مخل) بضم ميم و سكون خاء معجمه است بدليل نوشته مفاتيح العلوم خوارزمى متوفّى 387 در باب هشتم از مقاله دوم در فنّ حبل و جرّ اثقال باين عبارت «و المخل خشبة مدوّرة او مثمّنة بقيه حاشيه در صفحه بعد