بگوييم: «زيد در شب مى خوابد» و «در روز نمى خوابد» تناقض نخواهد بود، زيرا ظرف زمانى دوحكم با هم مختلف است.

با توجه به مفهوم واقعى تناقض و اصطلاح فلاسفه مسلمان خواهيم ديد كه اصل تناقضى كه مورد توجه ديالكتسينها است، هيچ ربطى به تناقض معروف در فلسفه اسلامى ندارد.

ب: امتناع اجتماع نقيضين و ارتفاع آن، بديهى است

در منطق الهيون، اجتماع نقيضين و همچنين امتناع ارتفاع آنها، با توجه به شرايط هشت گانه اى كه گفته شد، محال و غير ممكن است.

در اين منطق به روشنى بيان شد كه مثلاً يك شىء، در آن واحد، نمى تواند هم موجود و هم معدوم باشد، زيرا فى المثل يك شىء معين، در لحظه واحد وشرايطى مشخص، يا هست و يا نيست، ونيز يك فرد انسان در لحظه خاصى از زمان، معنى لفظ ويا اجزاى محلول مشخصى را يا مى داند ويا نمى داند، وهرگز صحيح نيست كه بگوييم هم مى داند وهم نمى داند!

و اگر گفته شود كه ممكن است وى برخى از اجزاى محلول را بداند و برخى ديگر را نداند، در اين صورت دانستن و ندانستن در يك فردولحظه واحد با هم جمع مى شوند، بايد گفت كه متعلق علم وجهل دو تا است زيرا آنچه را كه مى داند غير از آن است كه نمى داند. آن قسمت كه معلوم است، ربطى به آن قسمت كه مجهول است ندارد، و هر كدام براى خود از نظر علم وجهل حساب جداگانه اى دارد، و در گذشته گفته شد كه يكى از شرايط تحقق تناقض وحدت موضوع است.