پرسشهای فلسفی ابوریحان از بوعلی (2)

چهار سؤال و جوابی که مطرح و بررسی شد جزء هجده سؤالی است که قطعی است میان ابوریحان و بوعلی مبادله شده است. قبلًا گفتیم که بیشتر آن سؤالات، طبیعی یا ریاضی است و کمتر فلسفی است. اکنون به طرح یک سلسله سؤال و جوابهای دیگر میپردازیم که گفته میشود میان آن دو شخصیت رد و بدل شده است. از آنها نیز ما هشت سؤال انتخاب میکنیم که به مسائل «عقل و معقول» مرتبط است:

معنی عقل بالقوه چیست؟

سؤال اول: «عقل بالقوه یعنی چه؟ عقل بودن با بالقوه بودن سازگار نیست، زیرا عقل بودن مساوی است با مجرد بودن، و مجرد بودن مساوی است با بالفعل بودن. پس فرض عقل بالقوه مساوی است با فرض بالفعلبالقوه. این مطلب ثابت است که آن قوه و نیرویی که در ما هست که ادراک معقولات میکند مجرد از ماده است و حکما گفتهاند که هر مجرد از مادهای عقل بالفعل است. پس عقل بالقوه چه معنی دارد؟

اگر گفته شود: عقل همواره بالفعل است و بالقوه بودن عقل به معنی مانع داشتن آن است یعنی اشتغال به بدن مانع و عایق عقل است.

در جواب میگوییم: بدن عایق و مانع عقل نیست بلکه برای آن نافع است و عقل از