دارند و اصل امتناع نقیضین ناظر به اینچنین دو قضیه است.

عدم به اعتبار اصلی نفس الامریت ندارد

«عدم» به این اعتبار که اعتبار اصلی آن است هیچ گونه خارجیت و نفس الامریتی ندارد، مصداقی برایش اعتبار نمیشود، نه موضوع واقع میشود و نه محمول، زمان و یا مکان برایش اعتبار نمیشود یعنی زمان و یا مکان ظرف این عدم نیست، ظرف متعلّق آن است یعنی ظرف آن چیزی است که عدم و سلب و نفی بر آن وارد شده است. عدم به این اعتبار فقط سلب و نفی است و بس. ذهن در این مرحله خود را بر بام هستی ناظر میبیند و یک معنی تصوری را از هستی خارج میبیند یعنی برای او مصداقی نمیبیند.

اعتبار دوم عدم

«عدم» اعتبار دیگری هم دارد که البته نوعی مجاز است. در این اعتبار، عدم، هم مصداق دارد و هم زمان و هم مکان، هم موضوع واقع میشود و هم محمول. ذهن پس از آنکه چیزی را از خارج نفی و سلب کرد و برای آن چیز مصداق و نفس الامریتی ندید چنین فرض و اعتبار میکند که نفی و سلب به جای اثبات نشسته و عدم جای وجود را گرفته است، یعنی پس از آنکه وجود یک شئ خاص را در یک ظرف معین نمیبیند، به جای او چیز دیگر که آن هم از سنخ وجود است میبیند، چنین فرض میکند که جای او خالی است و عدم او جایش را اشغال کرده است. پس از این اعتبار، نیستی نیز مانند هستی برای خود جا پیدا میکند و نفس الامریت مییابد و موضوع و محمول واقع میشود. لهذا فرق است میان «زید نیست در خارج» و میان «زید معدوم است در خارج». در قضیه دوم برای عدم زید جایی در خارج اعتبار شده است.

ولی البته میدانیم که عدم مصداق واقعی ندارد، ناچار وجودات سایر اشیاء مجازا مصداق عدم شئ مفروض اعتبار میشود. این است که میگویند هر مرتبهای از وجود «راسم عدم» مرتبه دیگر است.

اکنون که این دو اعتبار دانسته شد پس روشن گشت که عدم به اعتبار اصلی