هست». این، مرحله موضوع یا تصدیق میباشد، ولی موجودی که کاملا غیر مشخص باشد و نتوانیم بگوییم این است یا آن، با عدم برابر است به طوری که به دنبال این تصدیق نفی آن لازم میآید، پس میگوییم: «هستی نیست». این نفی هم نفی میشود و مرحله ترکیب فرا میرسد، پس میگوییم: هستی، صورت پذیرفتن است.» [1]

از نظر هگل وجود محض نمیتواند تحقق داشته باشد و وجود در اثر ترکیب با عدم، واقعیت مییابد.

ولی از نظر فلاسفه اسلامی مخصوصاً از نظر صدر المتألهین، قهرمان اصالت وجود، آن چیزی که به حقیقت، امر واقعی است وجود محض است و وجودات متعین و متقدر در پرتو وجود محض واقعیت دارند. از نظر این فلاسفه [2]، وجود در مراتب نزولی خود همینکه به نهایت ضعف میرسد تشخص سیلانی پیدا میکند و با عدم هماغوش میگردد و به صورت «شدن» درمیآید؛ یعنی درست نقطه مقابل فکر هگل درباره وجود. علاوه بر این اختلاف مبنا که منشأ استدلال هگل در اولین مثلث فلسفی او شده، این استدلال حاوی ایرادهای منطقی نیز هست که ما در ادامه این مقاله از آن سخن خواهیم گفت.

ب . نقش تضاد در تغییر و حرکت و تکامل

در اینجا دو مفهوم بررسی میشود:

1. تضاد

2. حرکت

شاید بهترین تعبیر فارسی تضاد، ناسازگاری است. ماعجالتا به جای کلمه «تضاد» کلمه «ناسازگاری» را به کار میبریم که تا اندازهای جامعتر است و با

[1]. نقل از ترجمه چاپ نشدهای از پل فولکیه.