فقیهی مواجه میشد مسأله فقهی با او طرح میکرد، و اگر با صاحب فن دیگری مواجه میشد کوشش میکرد از معلومات او استفاده کند.

ابوریحان یا بوعلی؟

بوعلی در گذشته از ابوریحان شناختهتر بود، به طوری که به صورت یک «غول فکری» و یک شخصیت افسانهای در میان ما در آمده بود. ولی ابوریحان تدریجا شناخته میشود. در این کار، شرق شناسان پیشقدم بودهاند. برخی از شرق شناسان ابوریحان را بزرگترین شخصیت علمی جهان اسلام و لااقل بزرگترین شخصیت علمی عصر خودش میدانند و او را بر بوعلی مقدم میشمارند.

مقایسه میان این دو شخصیت بزرگ کار آسانی و بلکه کار صحیحی نیست زیرا این دو شخصیت در یک میدان مرکب نراندهاند، رشته تخصصی هر یک با دیگری متفاوت است.

در مقایسه ابوریحان و بوعلی همان را باید گفت که امیر المؤمنین علی (علیه السلام) در پاسخ کسانی که نظر ایشان را درباره شعرای جاهلیت خواستند اظهار داشتند. ایشان در پاسخ آن افراد گفتند:

«این قوم در یک میدان اسب نراندهاند، هر کدام در نوعی از شعر تخصص دارند.» [1]

بعلاوه، مقایسه میان اینچنین دو شخصیت، موقوف به این است که مقایسه کننده هم ابوریحان را به درستی بشناسد و هم بوعلی را. من گمان نمیکنم چنین شخصی وجود داشته باشد. در گذشته نیز شاید افراد معدودی نظیر خواجه نصیر الدین طوسی بودهاند که واقعاً میتوانستهاند هم ابوریحان را به درستی بشناسند و هم بو علی را، هم به افکار و اندیشههای ابوریحان احاطه یابند و هم به اندیشههای بوعلی؛ اما اینکه آنها عملًا روی هر دو نفر کار کردهاند یا نه، محل تردید است. کسانی که امروز مقایسه میکنند، یا ابوریحان را نمیشناسند و یا بوعلی را و یا هیچکدام را.

غالباً میپندارند که اگر ابوریحان ناشناخته است بوعلی که این همه بر سر

[1] نهج البلاغه، کلمات قصار، حکمت 456.