و احسن مواقعها التعريض: از مواردى كه انّما بكار برده ميشود و داراى لطف و حسن است تعريض است. تعريض آن است كه انسان كلامى بگويد كه معنى آن منظور باشد ولى ضمنا اشاره بغير نمايد مانند:

يعنى بمن كمك كن و انعام بده و مانند «انّما يتذكر اولو الالباب» اين كلام در وصف صاحبان عقول است ولى ضمنا اشاره بكفّار دارد باينكه آنان چيزى را درك نمى‌كنند.

ثم القصر كما يقع: حصر چنانكه بين مبتدا و خبر بود بين فعل و فاعل، فاعل و مفعول، و دو مفعول نيز ميآيد. و مثالهاى آنها روشن است.

[بحث تقديم مقصور عليه‌]

ففى الاستثناء يؤخر المقصور عليه: عمده طرق حصر نفى و الّا است. سه طريق ديگر در معنى نيز بنفى و الّا برميگردد. مثلا «زيدا ضربت» يعنى «ما ضربت الّا زيدا» و «انّما زيد قائم» يعنى «ما زيد الا قائم» و «زيد قائم لا عمرو» يعنى «ما قائم الا زيد» اينك بايد دانست هرگاه حصر بنفى و الّا باشد ادات استثناء و مقصور عليه مؤخر داشته ميشود چنانكه در حصر بر فاعل ميگوئيم «ما ضرب عمرا الّا زيد» با آنكه مرتبه زيد تقدّم بر مفعول است ولى چون محصور فيه شده از عمرو مؤخر گرديده.

و معنى قصر الفاعل: اين عبارت جواب از سئوال مقدر است. كسى ميگويد حصر يا صفت بر موصوف بود و يا موصوف بر صفت. ولى در حصر فاعل بر مفعول. يا حصر مفعول بر فاعل يا حصر يكى از دو مفعول بر مفعول ديگر آنچه هست ذات است و وصف تصور نميشود.