و قوله تستعمل اشارة: مصنّف در عبارت خود چنين گفت «و انّى تستعمل تارة ...» شارح علّت اينكه «تستعمل» گفت ولى وضعت نگفت را اينطور بيان مينمايد كه عبارت «تستعمل» با سه قولى كه درباره «انّى» گفته شده سازگار است. ولى اگر «وضعت» ميگفت اينطور نبود.

آن سه قول از اين قرار است: 1- بين هردو معنى مشترك است يعنى در هردو معنى حقيقت است. 2- در يكى از دو معنى حقيقت است و در معنى ديگر مجاز است. 3- بمعنى «اين» است. باين طريق كه گاهى من در تقدير است و گاهى ظاهر.

[معانى استفهام مجازى‌]

ثم انّ هذه الكلمات: كلمات استفهاميه‌اى كه بيان شد، در غير استفهام نيز بكار ميرود. البته مشروط بر آنكه قرائن مانعه از معنى اصلى داشته باشد. مانند استبطاء كه بمعنى كندى‌كردن و دير نمودن است. مانند «كم دعوتك» يعنى چقدر ترا بخوانم. كنايه از اينكه خيلى دير جواب ميدهى. يا بكندى جواب ميدهى. و مانند تعجب.

مثل «ما لى لا ارى الهدهد» يعنى چرا من هدهد را نمى‌بينم. از نديدن هدهد تعجب مى‌نمايد.

چون بدون اجازه حضرت سليمان غايب نميشود. و اگر استفهام حقيقى باشد لازمه‌اش اينست كه سليمان عليه السّلام از حالت درونى و نفسانى خود پرسش نموده باشد. با آنكه شخص عاقل چنين كارى نمى‌كند. پس بايد حمل بر مجاز نمود.

و قول صاحب الكشاف: صاحب كشّاف استفهام را حقيقى گرفته و چنين معنى مى‌كند كه سليمان نگاه بجانب هدهد كرد. آنرا نديد