9

در بحثهاى گذشته روشن شد كه مسئله«امتناع ضدين» غير از مسئله «امتناع نقيضين» است ولى دو اصل اساسى فلسفه اسلامى در نوشته هاى ماركسيستها بهم مخلوط شده است، زيرا آنان گاه تضاد را به جاى تناقض و گاه تناقض را به جاى تضاد به كار مى برند و گاه نيز هر دو رابه صورت دو لفظ مترادف بهم عطف مى كنند! تو گويى آقايانى كه مى خواهند به زعم خويش اساس منطق ارسطو را متزلزل سازند برگى از اين منطق نخوانده اند.

همان طور كه در گذشته يادآور شديم، «ضدين» به دو امر وجودى مى گويند كه هرگز با هم جمع نمى شوند، در حاليكه مطلب در «تناقض» بگونه ديگرى است. متناقضين، به دو مفهومى گويند كه يكى وجودى و ديگرى عدمى بوده و به اصطلاح، واقعيت آن، به بود و نبود، وهستى ونيستى بازگشت مى كند[1] از قديم الايام در منطق اسلامى گفته اند، نقيض هر چيز نبود

[1] تفاوت تضاد و تناقض منحصر به اين نيست، بلكه آن دو اصطلاح تفاوت ديگرى نيز دارند كه خلاصه آن چنين است: دو چيز متضاد هيچگاه در نقطه اى جمع نمى شوند، امّا رفع هر دو امكان پذير است. مثلاً يك نقطه از كاغذ، نمى تواند هم سفيد باشد هم سياه، امّا مى تواند نه سفيد باشد ونه سياه، و لذا مى گويند: «المتضادان لا يجتمعان وقد يرتفعان» در عين ; حال، دو امر متناقض رفعشان نيز امكان پذير نيست، فى المثل يك شىء نمى تواند هم موجود و هم معدوم باشد، ونيز نمى تواند نه موجود باشد و نه معدوم، ولذا گفته اند: «النقيضان لا يجتمعان ولا يرتفعان».