فصل در تذكّر است‌

و از امورى كه انسان را معاونت كامل مى‌نمايد در مجاهده با نفس و شيطان، و بايد انسان سالك مجاهد خيلى مواظب آن باشد، «تذكّر» است. و ما اين مقام را به ذكر آن ختم مى‌كنيم با اين‌كه خيلى از مطالب باقى است. و آن در اين مقام عبارت است از ياد خداى تعالى و نعمت‌هايى كه به انسان مرحمت فرموده.

بدان‌كه از امور فطريه، كه هر انسان جبلّتاً و فطرتاً بدان حكم مى‌كند، احترام مُنعِم است‌ [1]. و هر كس در كتاب ذات خود اگر تأمّلى كند، مى‌بيند كه مسطور است كه بايد از كسى كه به انسان نعمتى داد احترام كند. و معلوم است هر چه نعمت بزرگ‌تر باشد و منعم در آن انعام بى‌غرض‌تر باشد، احترامش در نظر فطرت لازم‌تر و بيشتر است. مثلًا فرق واضح است در احترام بين كسى كه به شما يك اسب مى‌دهد و آن منظور نظرش هست، با كسى كه يك ده ششدانگى بدهد و در اين دادن منّتى هم نگذارد. مثلًا اگر دكترى شما را از كورى نجات داد فطرتاً او را احترام مى‌كنيد، و اگر از مرگ نجات داد بيشتر احترام مى‌كنيد. اكنون ملاحظه كن نعمت‌هاى ظاهره و باطنه كه مالك الملوك- جلّ شأنه- به ما مرحمت كرده كه اگر جنّ و انس بخواهند يكى از آنها را به ما بدهند نمى‌توانند و ما از آن غفلت داريم. مثلًا اين هوايى كه ما شب و روز از آن استفاده مى‌كنيم و حيات ما و همه موجودات محيط بسته به وجود آن است، كه اگر يك ربع ساعت نباشد هيچ حيوانى زنده نمى‌ماند، چه نعمت بزرگى است؛ كه اگر تمام جنّ و انس بخواهند شبيه آن را به ما بدهند عاجزند. و همين‌طور قدرى متذكر شو ساير نعم الهى را از قبيل صحّت بدن [و] قواى ظاهره از قبيل: چشم و گوش و ذوق و لمس، و قواى باطنه از قبيل: خيال و وهم و عقل و غير آن، كه هر يك منافعى دارد كه حدّ ندارد.

تمام اينها را مالك الملوك به ما عنايت فرموده بدون اين‌كه از او بخواهيم؛ و بدون اين‌كه‌

[1] ر. ك: كشف المراد، ص 409.