هان اى عزيز گوش دل باز كن و دامن همت به كمر زن و به حال بدبختى خود رحم كن، شايد بتوانى خود را به صورت انسان گردانى و از اين عالم به صورت آدمى بيرون روى كه آن وقت از اهل نجات و سعادتى. مبادا گمان كنى اينها موعظه و خطابه است؛ اينها همه نتيجه برهان حِكمى حكماى عظام و كشف اصحاب رياضت و اخبار صادقين و معصومين است؛ در اين اوراق بناى اقامه برهان و نقل اخبار و آثار زياد نيست.

فصل در بيان جلوگيرى انبيا از اطلاق طبيعت‌

بدان‌كه وهم و غضب و شهوت ممكن است از جنود رحمانى باشند و موجب سعادت و خوشبختى انسان گردند، اگر آنها را تسليم عقل سليم و انبياء عظيم‌الشأن نمايى. و ممكن است از جنود شيطانى باشند، اگر آنها را سرخود گردانى و «وهم» را بر آن دو قوّه با اطلاق عنان، حكومت دهى. و اين نيز پوشيده نماند كه هيچ‌يك از انبياء عظام- عليهم السلام- جلو شهوت و غضب و وهم را به‌طور كلى نگرفته‌اند، و هيچ داعى الى‌اللَّه تاكنون نگفته است بايد شهوت را به‌كلى كشت و نائره غضب را به‌كلى خاموش كرد و تدبير «وهم» را از دست داد؛ بلكه فرموده‌اند بايد جلو آنها را گرفت كه در تحت ميزان عقلى و قانون الهى انجام وظيفه دهند؛ زيرا اين قوا هر يك مى‌خواهند كار خود را انجام دهند و به مقصود خويش نائل شوند اگر چه مستلزم فساد و هرج و مرج هم شود. مثلًا نفس بهيمى مستغرق شهوت خودسر عنان‌گسيخته مى‌خواهد مقصد و مقصود خود را انجام دهد، اگر چه به زناى با محصنات در خانه كعبه باشد. و نفس غَضوب خودسر مى‌خواهد انجام مطلوب خود دهد، اگر چه مستلزم قتلِ انبيا و اوليا گردد. و نفس داراى واهمه شيطانيه مى‌خواهد كار خود را انجام دهد، اگر چه مستلزم فساد در ارض باشد و عالم درهم و برهم گردد.

انبيا- عليهم السلام- آمدند، قانون‌ها آوردند و كتاب‌هاى آسمانى بر آنها نازل شد كه جلوگيرى از اطلاق و زياده‌روى طبيعت كنند و نفس انسانى را در تحت قانون عقل و