مقام دوم ريا در اخلاق و ملكات باطنى‌

و در آن دو فصل است:

فصل اوّل: ميزان در رياضت‌هاى باطل و شرعى‌

] بدان‌كه ريا در اين مقام گرچه به شدت مقام اوّل نيست، ولى بعد از تنبّه به يك مطلب ممكن است كار مُرائى در اين مقام نيز منجر شود به جائى كه در نتيجه با مرائى در آن مقام يكى گردد.

ما در شرح حديث سابق بيان كرديم كه از براى انسان در عالم ملكوت صورت‌هايى ممكن است باشد غير از صورت انسانى، و آن صورت‌ها تابع ملكوت نفس و ملكات آن است. اگر شما داراى ملكات فاضله انسانيه باشيد، در وقتى آن ملكات صورت شما را انسانى مى‌كند كه با آن ملكات بدون اين‌كه از طريق اعتدال خارج شده باشند محشور گرديد، بلكه ملكات در صورتى فاضله است كه نفس امّاره در آن تصرّف نكند و در تشكيل آن، قدم نفس دخيل نباشد. بلكه شيخ استاد ما- دام ظلّه- مى‌فرمودند: ميزان در رياضت باطل و رياضت شرعى صحيح، قدم نفس و قدم حق است. اگر سالك به قدم نفس حركت كرد و رياضت او براى پيدايش قواى نفس و قدرت و سلطنت آن باشد، رياضتْ باطل و سلوك آن منجر به سوء عاقبت مى‌باشد. و دعوى‌هاى باطله نوعاً از همين اشخاص بروز مى‌كند. و اگر سالك به قدم حق سلوك كرد و خداجو شد، رياضت او حق و شرعى است، و حق تعالى از او دستگيرى مى‌كند به نصّ آيه شريفه كه مى‌فرمايد: وَ الَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا [1]. «كسى كه مجاهده كند در راه ما، هر آينه هدايت مى‌كنيم او را [به‌] راه‌هاى خود». پس كارش به سعادت منجر شده خودى از او افتد و خودنمايى از او دور گردد.

[1] العنكبوت (29): 69.