تعالى: قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمالًا^ الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ هُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعاً^ أُولئِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِ رَبِّهِمْ وَ لِقائِهِ فَحَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فَلا نُقِيمُ لَهُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَزْناً [1].

اين دسته از مردم كه جاهل و بى‌خبرند و خود را عالم و مطّلع مى‌دانند بيچاره‌ترين مردم و بدبخت‌ترين خلايق‌اند. اطباى نفوس از علاج آنها عاجزند و دعوت و نصيحت در آنها اثر نمى‌كند؛ بلكه گاهى نتيجه عكس مى‌دهد. اينها به برهان گوش نمى‌دهند؛ چشم و گوش خود را از هدايت انبيا و برهان حكما و موعظه علما مى‌بندند. بايد به خدا پناه برد از شرّ نفس و مكايد آن كه انسان را از معصيت به كفر مى‌كشد، و از كفر به عجبِ به كفر مى‌كشد. نفس و شيطان به واسطه كوچك شمردن بعضى از معاصى انسان را مبتلا كنند به آن معصيت؛ و پس از ريشه [كردن‌] آن در دل و خوار شمردن آن، انسان به معصيت ديگر كه قدرى بالاتر است در نظر از اوّلى مبتلا شود؛ و پس از تكرار، آن نيز از نظر افتد و در چشم انسان كوچك و خوار شود و به بزرگ‌تر مبتلا شود. همين‌طور قدم قدم انسان پيش مى‌رود و كم كم معصيت‌هاى بزرگ در نظر انسان كوچك مى‌شود تا آن‌كه به كلّى معاصى از نظرش افتد و شريعت و قانون الهى و پيغمبر و خدا در نظرش خوار شود، و كارش منجر به كفر و زندقه و اعجاب به آنها شود. شايد در آتيه ذكرى از اين پيش آيد.

فصل در بيان آن‌كه مكايد شيطان از روى ميزان است‌

همان‌طور كه صاحبان عجب در معاصى از مرتبه‌اى به مرتبه‌اى ترقى كرده تا به كفر و زندقه انجامشان رسد، صاحبان عجب در طاعات از درجه ناقصه عجب به درجه‌

[1] «بگو آيا شما را از زيان‌كارترين افراد آگاه سازيم- آنان كه سعى ايشان در زندگى اين جهان تباه گشت در حالى كه آنان مى‌پندارند كارهاى نيك انجام مى‌دهند. اينان كسانى هستند كه به آيات پروردگارشان و ديدار او كافر شدند، پس، كارهايشان تباه گشت، پس ما در روز بازپسين ايشان را وزنى نمى‌نهيم». (الكهف (18): 103- 105)