معاصى، و فعل واجبات، و جبران آنچه از او فوت شده در ايّام حيات؛ و بالأخره عزم بر اين‌كه ظاهر و صورت خود را انسان عقلى و شرعى نمايد كه شرع و عقل به حسب ظاهر حكم كنند كه اين شخص، انسان است. و انسان شرعى عبارت از آن است كه موافق مطلوبات شرع رفتار كند، و ظاهرش ظاهر رسول اكرم- صلّى اللَّه عليه و آله- باشد؛ و تأسّى به آن بزرگوار بكند در جميع حركات و سكنات و در تمام افعال و تروك.

و اين امرى است بس ممكن، زيرا كه ظاهر را مِثل آن سَرور كردن امرى است مقدور هر يك از بندگان خدا.

و بدان‌كه هيچ راهى در معارف الهيه پيموده نمى‌شود مگر آن‌كه ابتدا كند انسان از ظاهر شريعت. و تا انسان متأدّب به آداب شريعت حقّه نشود، هيچ‌يك از اخلاق حسنه از براى او به حقيقت پيدا نشود؛ و ممكن نيست كه نور معرفت الهى در قلب او جلوه كند و علم باطن و اسرار شريعت از براى او منكشف شود، و پس از انكشاف حقيقت و بروز انوار معارف در قلب نيز متأدّب به آداب ظاهره خواهد بود. و از اين جهت دعوى بعضى باطل است كه به ترك ظاهر، علم باطن پيدا شود. يا پس از پيدايش آن به آداب ظاهره احتياج نباشد، و اين از جهل گوينده است به مقامات عبادت و مدارج انسانيت. و شايد موفّق شدم به بيان بعضى از آن در اين ورقه‌ها، إن شاء اللَّه تعالى.

فصل در اهميّت عزم‌

] اى عزيز، بكوش تا صاحب «عزم» و داراى اراده شوى، كه خداى نخواسته اگر بى‌عزم از اين دنيا هجرت كنى، انسان صورى بى‌مغزى هستى كه در آن عالم به صورت انسان محشور نشوى، زيرا كه آن عالم محل كشف باطن و ظهور سريره است، و جرأت بر معاصى كم‌كم انسان را بى‌عزم مى‌كند، و اين جوهر شريف را از انسان مى‌ربايد. استاد معظّم ما- دامَ ظِلُّهُ- مى‌فرمودند: بيشتر از هر چه گوش كردن به تغنّيات سلب اراده و عزم از انسان مى‌كند.