تعريف عجب‌

شرح‌: «عُجب» بنا به فرموده علماء- رضوان اللَّه عليهم- عبارت است از: «بزرگ شمردن عمل صالح و كثير شمردن آن و مسرور شدن و ابتهاج نمودن به آن، و غنج و دلال كردن است به واسطه آن، و خود را از حد تقصير خارج دانستن است. و اما مسرور شدن به آن با تواضع و فروتنى كردن از براى خداى تعالى و شكر ذات مقدس حق كردن بر اين توفيق و طلبِ زياده كردن عُجب نيست و ممدوح است» [1].

جناب محدّث عظيم الشأن، مولانا علامه مجلسى- طاب ثراه- از جناب محقق خبير و دانشمند كبير، شيخ اجل، بهاء الدين عاملى- رضوان اللَّه عليه- چنين نقل مى‌فرمايد كه «فرموده است شيخ اجل كه شك نيست كسى كه اعمال صالحه كند، از قبيل روزه و بيدارى شب و غير آن، در نفس او بهجت و سرورى حاصل شود؛ پس اگر اين بهجت براى آن است كه خداى تعالى به او عطايى فرموده و نعمت عنايت كرده كه آن نعمت و عطا اين اعمال صالحه است، و با اين وصف ترسناك باشد از نقص آنها و بيمناك باشد از زوال نعمت و از خداى تعالى زياده طلب كند، اين ابتهاج و سرورْ عُجب نيست. و اگر اين ابتهاج از جهت آن است كه اين اعمال از اوست و اوست كه داراى اين صفت است، و بزرگ شمارد اعمالش را و اعتماد كند بر آنها و خود را از حد تقصير خارج داند و به جايى رسد كه گويى منّت گذارى كند بر خداى تعالى به واسطه اين اعمال، پس اين سرور عُجب است».- انتهى‌ [2].

فقير گويد: تفسير «عُجب» به‌طورى كه ذكر فرموده‌اند صحيح است، ولى بايد عمل را اعم از عمل قلبى و قالبى دانست؛ و كذلك اعم از عمل قبيح و حسن دانست. زيرا كه عُجب همان‌طور كه وارد بر اعمال جوارح مى‌شود، وارد مى‌شود بر اعمال جوانح و فاسد مى‌كند آنها را؛ و همين‌طور كه صاحب خصلت نيكو معجب شود به خصال خود، صاحبِ خصال ناهنجار نيز چنين شود كه معجب شود به خصلت خويش. چنانچه در

[1] مرآة العقول، ج 10، ص 218.

[2] الأربعون حديثاً، شيخ بهايى، ص 340؛ مرآة العقول، ج 10، ص 218.